«Να βοηθάς αυτό που έρχεται από μόνο του» της Φρόσως Μπενετή

Επιμέλεια: Φρόσω Μπενετή, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας [Συνθετική Ψυχοενεργειακή / Παιγνιόδραση]

Η κινεζική σκέψη στοχάστηκε σε εντυπωσιακό βάθος την έννοια της διαδικασίας, της ωρίμανσης. Το γεγονός αυτό σηματοδοτεί ένα χάσμα σε σχέση με την ευρωπαϊκή σκέψη, η οποία αφιερώθηκε στη δραματοποίηση του αποτελέσματος: ενός αποτελέσματος φανερού αλλά βεβιασμένου, που φαίνεται επειδή ακριβώς είναι προϊόν βίας, μιας και η βία είναι αυτή που το φέρνει στο φως. Το αποτέλεσμα τούτο είναι, επομένως, επίπλαστο: ένα ψευδοαποτέλεσμα.

Ας μελετήσουμε μια ιστορία από το βιβλίο του Μέγγιου, ένα κορυφαίο κείμενο της λεγόμενης κομφουκιανής παράδοσης, γραμμένο τον 4^ο αιώνα π.Χ. Ένας χωρικός γυρίζει σπίτι του το βράδυ και λέει στα παιδιά του: «Σήμερα είμαι κατάκοπος, όλη μέρα τραβούσα ένα-ένα τα φυντάνια του χωραφιού». Το να τραβήξεις τα φυντάνια ενός ολόκληρου χωραφιού, το ένα μετά το άλλο, είναι προφανώς κοπιαστικότατο.  Όταν τα παιδιά του χωρικού πηγαίνουν να δουν το χωράφι, τα πάντα είναι ξεραμένα.  Να ένα παράδειγμα του τι δεν πρέπει να κάνουμε, μας λέει ο Μέγγιος. Θέλεις να αναπτυχθεί το φυτό και τραβάς προς τα πάνω το φυντάνι για να μεγαλώσει. Θέλεις να φτάσεις στο αποτέλεσμα με τον πιο ευθύ, τον πιο άμεσο τρόπο, δεδομένου του στόχου που έχεις θέσει. Κάνοντάς το όμως αυτό, χάνεις το αποτέλεσμα, διότι βίασες τα πράγματα. Θέλοντας να επιταχύνεις την ανάπτυξη και δρώντας με τρόπο άμεσο, έρχεσαι σε σύγκρουση με την εξελισσόμενη διαδικασία. Διότι εμποδίζεις, ανακόπτεις τη δυνατότητα αυτοδύναμης επέλευσης του αποτελέσματος. Διότι, προφανώς, η ανάπτυξη του φυντανιού ήταν κάτι που θα προέκυπτε από την ίδια την κατάσταση. Την εμπεριείχε ήδη ο σπόρος που βρισκόταν μέσα στη γη. Αντί να επέμβεις, αντί να κοπιάσεις, θα ήταν αρκετό να εκμεταλλευτείς τη δυναμική της κατάστασης: να αφήσεις την κατάσταση να ωριμάσει.

Δύο είναι οι παγίδες που πρέπει να αποφύγουμε, λέει ο Μέγγιος. Η μία είναι να πιάσουμε και να τραβήξουμε το φυντάνι για να πετύχουμε «άμεσα» την ανάπτυξη του φυτού.  Εξαιτίας της σπουδής να πράξουμε, ώστε να πετύχουμε τον σκοπό μας, παύουμε να σεβόμαστε την αυτοδύναμη διαδικασία της ανάπτυξης: με άλλα λόγια, δεν αφήνουμε το αποτέλεσμα να ωριμάσει. Η άλλη παγίδα είναι να κάτσουμε στην άκρη του χωραφιού χαζεύοντας, περιμένοντας απλώς το φυτό ν’ αναπτυχθεί. Τι πρέπει να κάνουμε λοιπόν;  Αυτό που γνωρίζει ο κάθε αγρότης. Ούτε να τραβήξουμε το φυντάνι, ούτε να το κοιτάζουμε απλώς. Πρέπει να αφήσουμε τη διαδικασία να εξελιχθεί, δίχως όμως να την εγκαταλείψουμε. Ο Μέγγιος λέει: σκαλίζουμε και βοτανίζουμε γύρω απ’ το φυντάνι‧ οργώνουμε το χώμα, το αερίζουμε, κι έτσι βοηθάμε την ανάπτυξη του φυτού. Αποφεύγουμε τόσο την ανυπομονησία όσο και την αδράνεια. Ούτε βολονταρισμός, ούτε παθητικότητα. Αντίθετα, υποβοηθώντας τη διαδικασία της ανάπτυξης, αξιοποιούμε τις ροπές που έχουν ήδη τεθεί σε κίνηση και τις βοηθάμε να εκδηλωθούν πλήρως.

Ο κινέζος αγρότης αρδεύοντας και οργώνοντας υπομονετικά τους κάμπους του, στο διάβα των χιλιετιών, έμαθε να τους αξιοποιεί και να αποκομίζει το μέγιστο όφελος. Η κινεζική σκέψη δεν οικοδόμησε ένα ηρωολατρικό, ρητορικό μοντέλο σκέψης, που χάρη στην εφευρετική του δύναμη θα κατάφερνε να επιβληθεί πάνω στην πραγματικότητα. Αντίθετα, έμαθε να βασίζεται στην απείρως κλιμακωτή και σιωπηλή διαδικασία της ανάπτυξης των  φυτών, την οποία ο άνθρωπος πρέπει απλώς να συντροφεύσει.

Ολόκληρη η κινεζική σκέψη υιοθετεί στο εν λόγω ζήτημα την ίδια ακριβώς στάση. Ένας κινέζος στοχαστής της αρχαιότητας επισημαίνει: Πίσω από κάθε συζήτηση, υπάρχει κάτι που δεν συζητιέται. Αυτό είναι το βάθρο συνεννόησης πάνω στο οποίο μονάχα μπορεί να κινηθεί μία συζήτηση, να αναπτυχθεί ένας διάλογος, μια αντιπαράθεση, μια εναντιολογία. Το ίδιο ισχύει και στο πεδίο της φιλοσοφίας: δεν πρέπει να παρεμβαίνουμε στη διαδικασία, δεν πρέπει να κοπιάζουμε‧ πρέπει απλώς να ευθυγραμμιζόμαστε με τη ροπή της διαδικασίας και να τη συντροφεύουμε. Όχι να καθοδηγούμε, αλλά να υποβοηθούμε, να συνεπικουρούμε, δηλαδή να υιοθετούμε έναν επικουρικό ρόλο, πιο διακριτικό, λιγότερο φανταχτερό, που να μην τραβάει την προσοχή, ώστε να φτάσει η ροπή στην πλήρη εκδίπλωσή της. Ο Λάο Τσε συνοψίζει με μεγαλειώδη τρόπο αυτή την ιδέα: «Να βοηθάς αυτό που έρχεται από μόνο του».

Η παραπάνω διατύπωση φαίνεται παράδοξη. Εκφράζει, όμως, με ακρίβεια, την ιδέα του να μην ασκείς βία πάνω στα πράγματα, δίχως όμως και να τα εγκαταλείπεις. Εκφράζει, με τη φαινομενική της παραδοξότητα, την πιο συνηθισμένη εμπειρία, την εμπειρία του αγρότη: αυτό που όλος ο κόσμος γνωρίζει ή, μάλλον, αυτό που όλος ο κόσμος κάνει χωρίς να το συλλογίζεται, αλλά που οι εννοιολογικές μας αντιθέσεις μας εμποδίζουν να το συλλάβουμε. Πράγματι, η ελληνική παράδοση μας έμαθε να διακρίνουμε το πεδίο της φυσικής γενέσεως, της ανάπτυξης, της φύσης, από το πεδίο του δημιουργικού ποιείν, το οποίο αποτελεί ιδιαίτερο γνώρισμα του ανθρώπου, δηλαδή το πεδίο της τέχνης. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να συλλαμβάνουμε κατόπιν τη φύση όπως το κάνει ο Αριστοτέλης, δηλαδή με βάση το μοντέλο της τεχνικής. Για τον Αριστοτέλη η φύση είναι σαν ένας τεχνίτης: κοπιάζει και υπολογίζει, επιθυμεί και προσβλέπει. Η Κίνα, αντίστροφα, συνέλαβε το ανθρώπινο ποιείν με βάση τη διαδικασία της φυσικής γενέσεως. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν το γεγονός ότι τα κινεζικά σύμβολα που υποδηλώνουν τη φύση είναι εντυπωσιακά στην ποικιλομορφία τους. Έτσι, για αν αναφερθεί κανείς στη φύση, λέει ο «ουρανός» ως αέναη διαδικασία ή «ουρανός και γη», για να αναδείξει την πολικότητα ή αναφέρεται στις ικανότητες της «πρωτοβουλίας» και της «δεκτικότητας», το γιν και το γιανγκ, από τη συμφωνία των οποίων προκύπτει κάθε γέννηση, ή, τέλος, αναφέρεται στην «αυτοφυΐα». Οι Κινέζοι αναγκάστηκαν να μεταφράσουν την ευρωπαϊκό όρο nature, στα τέλη του 19^ου αιώνα, προκειμένου να συλλάβουν, με τρόπο μονοσήμαντο ή τουλάχιστον αποκομμένο από το ανθρώπινο ποιείν, το φαινόμενο του διαδικασιακού, στο οποίο είχε μέχρι τότε παραμείνει εμβυθισμένη η σκέψη τους.

Πηγή: Εγκώμιo της Απραξίας, Φρανσουά Ζυλλιέν. Μτφ.: Θάνος Σαμαρτζής, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης.