Επιμέλεια – Συρραφή: Φρόσω Μπενετή, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας – Εμψυχώτρια ομάδων
Στη ζωή υπάρχουν συναντήσεις οι οποίες μας φθείρουν και, ενδεχομένως, μας διαλύουν. Ένα άτομο μπορεί να καταστρέψει ένα άλλο με τη διαδικασία της ηθικής παρενόχλησης. Κάποτε, μάλιστα, η επίμονη αυτή προσπάθεια καταλήγει σε πραγματικό ψυχικό φόνο.
Οι συμπεριφορές αυτές, ενώ διαισθανόμαστε ότι πηγάζουν από μεγάλο πόνο, δεν παύουν όμως να είναι διαστροφικές επιθετικές ενέργειες, εμφανείς ή καλυμμένες, προς ένα συγκεκριμένο άτομο, που υφίσταται τα πάνδεινα. Με φαινομενικά ανώδυνες κουβέντες, υπαινιγμούς, υποδείξεις, ή ακόμη, και με όσα δεν λέγονται, είναι εφικτή η αποσταθεροποίηση κάποιου, συχνά και η εξόντωσή του. Πρόκειται για μία διαστροφική διαδικασία η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί κάποια στιγμή από όλους μας. Αυτό που την κάνει καταστροφική είναι η συχνότητα και η επανάληψη. Κάθε άτομο “με ομαλή νεύρωση” εμφανίζει, ορισμένες στιγμές διαστροφική συμπεριφορά, πάνω στο θυμό του, για παράδειγμα αλλά οι διαστροφικές του κινήσεις συνοδεύονται από προβληματισμό. Το διεστραμμένο άτομο είναι σταθερά διεστραμμένο. Είναι καθηλωμένο σε αυτό το είδος της σχέσης με τους άλλους και δεν αμφιβάλλει για τις ενέργειές του ποτέ.
Τα άτομα αυτά υπάρχουν μόνο “διαλύοντας” τον άλλο: μειώνουν τους άλλους προκειμένου να αποκτήσουν ισχυρή αυτοεκτίμηση και, κατ’ επέκταση, εξουσία, γιατί διψούν για θαυμασμό και επιδοκιμασία. Δεν αισθάνονται ούτε συμπόνια ούτε σεβασμό για τους άλλους, γιατί η σχέση τους μαζί τους δεν τα ενδιαφέρει. Σέβομαι τον άλλο σημαίνει ότι τον θεωρώ ανθρώπινο ον και αναγνωρίζω τον πόνο που του προκαλώ.
Η διαστροφή γοητεύει, θέλγει και τρομάζει. Συχνά ζηλεύουμε τα διεστραμμένα άτομα, γιατί τα φανταζόμαστε προικισμένα και με μεγάλη δύναμη, η οποία τους εξασφαλίζει πάντα νίκες. Πράγματι, γνωρίζουν από “διαχείριση”, πράγμα που θεωρείται πλεονέκτημα σε κάποιους επιχειρηματικούς χώρους. Τα φοβόμαστε όμως κιόλας, γιατί από ένστικτο ξέρουμε ότι είναι καλύτερα να είμαστε με το μέρος τους παρά εναντίον τους. Είναι ο νόμος του ισχυρότερου.
Ωστόσο, ελάχιστα ασχολούμαστε με τα θύματά τους, επειδή τα θεωρούμε αδύναμους ή αφελείς ανθρώπους με αποτέλεσμα να εθελοτυφλούμε σε σοβαρές περιπτώσεις. Επιδεικνύουμε επίσης ανήκουστη επιείκεια στα ψέματα και στους χειρισμούς των ανθρώπων της εξουσίας. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Ως ποιο σημείο, όμως, είναι ανεκτό αυτό; Μήπως έτσι δεν κινδυνεύουμε να γίνουμε συνένοχοι, από αδιαφορία, απεμπολώντας τα όρια ή τις αρχές μας;
Η ανοχή προϋποθέτει απαραιτήτως σαφώς καθορισμένα όρια. Το σύγχρονο κοινωνικοπολιτιστικό πλαίσιο επιτρέπει στη διαστροφή να αναπτυχθεί γιατί είναι ανεκτή. Η εποχή μας αρνείται τη θέσπιση κανόνων. Ανακτούμε την ικανότητά μας να εξοργιζόμαστε μόνο όταν τα γεγονότα εμφανίζονται στη δημόσια σκηνή, από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η εξουσία δε θέτει πλαίσιο, απεκδύεται τις ευθύνες της μεταθέτοντάς τες στα άτομα τα οποία υποτίθεται ότι κυβερνά ή βοηθά.
Ακόμη και οι ψυχίατροι διστάζουν να χρησιμοποιήσουν τον όρο “διαστροφή”. Ο ορισμός της ηθικής διαστροφής αμφισβητείται μάλιστα από ορισμένους, οι οποία προτιμούν να μιλούν για ψυχοπάθεια, ένα τεράστιο σακούλι μέσα στο οποίο επιχειρούν να χώσουν όλες τις περιπτώσεις που δεν μπορούν να θεραπεύσουν.
Η διαστροφικότητα δεν προέρχεται από ψυχική διαταραχή αλλά από ψυχρό ορθολογισμό και, παράλληλα, από την αδυναμία του ατόμου να θεωρήσει τους άλλους ανθρώπινα όντα. Ορισμένα από αυτά τα άτομα διαπράττουν παρανομίες για τις οποίες δικάζονται, τα περισσότερα όμως κάνουν χρήση της γοητείας τους και της ικανότητας προσαρμογής που διαθέτουν προκειμένου ν’ ανοίξουν δρόμο στην κοινωνία, αφήνοντας πίσω τους πληγωμένους ανθρώπους και ρημαγμένες ζωές.
Ηθική παρενόχληση. Η κρυμμένη βία στην καθημερινή ζωή, Marie France Hirigoyen. Μτφρ. Μαριλένα Γεωργιάδου, Εκδόσεις Πατάκη
[Η Marie France Hirigoyen είναι ψυχίατρος, ψυχαναλύτρια και ψυχοθεραπεύτρια. Ειδική θυματολόγος με μεγάλη κλινική πείρα ερεύνησε και παρουσίασε για πρώτη φορά ολοκληρωμένα το φαινόμενο της ηθικής παρενόχλησης, την προσπάθεια δηλαδή ψυχικής εξόντωσης του άλλου με λόγια, με νεύρα, με υπονοούμενα, χωρίς της χρήση φυσικής βίας].